Przemyśl Główny to osobowo-towarowy dworzec kolejowy w Przemyślu w województwie podkarpackim. Posiada 4 platformy i 9 torów. Stacja należy do klasy C, czyli obsługuje od 300 tys. do 1 mln pasażerów rocznie.
Stacja Przemyśl została zbudowana na linii Galicyjskiej Kolei Karla Ludwiga (Kraków - Tarnów - Rzeszów - Przemyśl - Lwów - Krasne - Tarnopol - Pidvolochysk) w 1860 roku, kiedy Przemyśl był częścią Królestwa Galicji i Włodzimierza. Stacja nosi obecną nazwę od 1947 roku.
Pierwsze dworce miały charakter tymczasowy i nie posiadały walorów artystycznych. Ich zadaniem była obsługa ruchu pasażerskiego i towarowego. Dopiero po 1865 r. zaczęto budować dworce stałe. W związku z tym, że wszystkie projekty dworców w Galicji opracowywane były przez biuro projektowe w Wiedniu, w zabudowie były do siebie podobne. Były to pawilony parterowe lub piętrowe (w zależności od wielkości miasta i ilości podróżnych), symetryczne z ryzalitem, rozmieszczone na planie prostokąta, połączone parterowymi łącznikami. Układ poszczególnych pomieszczeń był podobny, tj. cześć przeznaczona dla podróżnych (hol, poczekalnie, przechowalnie bagażu, bar, toalety itp) oraz część służbowa dla pracowników kolei, tj. biuro zawiadowcy stacji z wyjściem bezpośrednio na peron, pomieszczenie na telegraf, kasy biletowe, mieszkanie dyżurnego ruchu. W głównym holu, który był także poczekalnią III klasy, znajdowało się wejście do poczekalni I i II klasy. Przy każdym budynku dworcowym urządzone były ogrody.
Główny dworzec kolejowy w Przemyślu.
Doprowadzenie do Przemyśla linii kolejowej, jak również przekształcenie miasta w twierdzę spowodowało konieczność budowy dworca. Wybudowany został on w latach 1859 - 1860 w stylu neorenesansowym. Posadowiony został na planie prostokąta o dłuższym boku 95 m i składał się z budynku głównego wznoszącego się na wysokość dwóch kondygnacji oraz z dwóch jednopiętrowych pawilonów połączonych parterowymi łącznikami. Dworzec ten można zaliczyć do typowych, jakie budowano w tym okresie wzdłuż linii kolejowej Kraków - Lwów.
Blisko czterokrotny wzrost ludności miasta oraz stacjonowanie w nim dużego, bo kilkudziesięciotysięcznego garnizonu wojskowego, wymusiło konieczność rozbudowy zbyt ciasnego dworca. W 1895 r. dokonano jego przebudowy, która polegała m.in. na likwidacji dwóch wież w bocznych pawilonach, które następnie zostały podwyższone o jedną kondygnację, dobudowaniu od strony wschodniej bagażowni, od strony zachodniej nowego budynku, w którym mieściło się zaplecze restauracji, a od strony torów drewnianej wiaty. Wiata została wsparta na żeliwnych kolumnach korynckich, które wykonano w 1895 r. w Wiedniu (istnieją do dziś).
Uruchomienie linii kolejowej przez Przemyśl przyczyniło się do jego dynamicznego rozwoju gospodarczego i społecznego. Wielu mieszkańców znalazło pracę w kolejnictwie, a wybudowanie dworca kolejowego na dawnym Przedmieściu Lwowskim uczyniło z tej części miasta centrum. Wokół dworca zaczęły powstawać nowe obiekty, wystawne kamienice mieszczące hotele, restauracje i kawiarnie. Powstała dzielnica rzemieślniczo-handlowa. Miasto budowało nowe drogi i remontowało już istniejące. Tutaj skupiało się jego życie gospodarcze i kulturalne.
Na dworcu przemyskim w latach 1880 i 1886 witany był cesarz Franciszek Józef I, który przyjechał koleją na inspekcję fortów i cesarskie manewry, a także dwukrotnie w 1887 r. następca tronu jego syn Rudolf.
2 września 1914 r. jeszcze przed I oblężeniem z obu przemyskich dworców nastąpiła przymusowa ewakuacja ludności cywilnej z twierdzy, z 55 tys. mieszkańców Przemyśla pozostało tylko 20 tys. W czasie wojny sale dworców pełniły funkcję szpitala. Tutaj zwożono rannych żołnierzy armii austr.-węgierskiej, a po udzieleniu im pierwszej pomocy byli transportowani poza linię frontu. Helena Jabłońska w „Dzienniku z oblężonego Przemyśla” pisze w dniu 6.09.1914 r. przez 4 doby 7 pociągami po 50 wagonów każdy, zwożono rannych po bitwie na linii Gródek-Janów. Wyładowywano ciężko rannych i z czerwonką, a lżej rannych transportowano na Węgry w wagonach towarowych. Pociągi zabierały tysiące rannych Rosjan po odbiciu twierdzy przez armię austriacką i niemiecką.
Po upadku twierdzy, z Dworca Głównego i dworca na Bakończycach nastąpiła wywózka jeńców do niewoli rosyjskiej, a także wywózki mienia zagarniętego mieszkańcom przez żołnierzy obu walczących stron, zwłaszcza po drugim i trzecim oblężeniu.
W dniu 06.09.1939 r. dworzec był celem nalotów samolotów Luftwaffe, a zrzucone przez nie bomby zapalające zniszczyły m.in. gmach hotelu „Royal” ze słynnym pasażem Gansa. Pomimo nieustannych ataków, nie udało się Niemcom zniszczyć przemyskiego węzła kolejowego.
Stacja została radykalnie odnowiona w 1922 i 1959 roku, częściowo w 1966 roku. Kolejny remont miał miejsce w latach 1988-1995. Stacja została zelektryfikowana w 1972 roku w ramach linii Lwów-Przemyśl. W latach 2010 – 2012 Dworzec Główny w Przemyślu kosztem ok. 25 mln zł przeszedł gruntowny remont, przywrócono mu pałacowy wygląd sprzed ponad 100 lat.
Comments